Kindî: İlk İslam Filozofu

Orta çağ İslam dünyası, birçok alanda büyük bir zenginlik ve bilgi birikimiyle anılır. Bu dönemde yetişen birçok büyük düşünürden biri de Kindî'dir. Kindî, İslam dünyasının altın çağında felsefi düşüncenin öncülerinden biri olarak kendine sağlam bir yer edinmiştir. Bu yazıda, Kindî'nin hayatına, felsefi görüşlerine ve etkisine daha yakından bir bakış atacağız.

El-Kindî Kimdir?

Tam adı ile Ebû Yusuf Ya’kub b. İshak el-Kindi, 801 yılında Kûfe de doğmuş, Bağdat’ta yetişmiştir. İlk Arap filozofu olduğundan kendisine Feylesofu’l-Arab unvanı ile tanınmıştır. Meşşaî felsefenin ilk ve önemli bir temsilcisidir. İlk akılcı filozof olarak tabiat felsefesine girmiş, tercüme, telif ve şerh hareketleri başta olmak üzere pek çok eser bırakmıştır. Kitab el-Akl ve’l-Mâkûl, Latince tercümesi ile batıda tanınan en meşhur eseridir. Kindî, özellikle kadim ilimlerden Yunan’a ait olanlarını tanımış ve İslam dünyasına da tanıtmaya çalışmıştır.  Felsefi görüşlerin yanı sıra heyet ve optik ilim sahasında da çalışmalarda bulunmuştur.

El-Kindi

Meşşai felsefe ekolünün ilk önemli yüzü olan Kindî, Yunan filozoflarına dayanarak, felsefenin ve filozofların tariflerini anlatmakta, felsefi terimleri açıklamakta ve felsefe ile uğraşmanın şerefli bir şey olduğunu belirtmektedir.

Buna birkaç örnek olarak:

• Felsefe, hikmet sevgisidir…
• Felsefe, insanın gücü yettiği ölçüde yüce Allah’ın fiillerine benzemesidir.

Bununla, insanın tam anlamıyla faziletli olmasını kastetmiştir.

• Felsefe, ölümü tercih etmektir.

İki türlü ölüm vardır: Ruhun bedeni terk etmesi ki, tabii ölüm. İkincisi arzuları öldürmektir. İşte ölümden maksat da budur.

Kindî’ye göre:

Felsefe, insanın gücü nispetinde eşyayı hakikati ile bilmek, filozofun ilimde gayesi hakikati bulmak, fiili olarak da gerçeği yapmaktır. Felsefenin en şerefli ve en yücesi bütün hakikatlerin sebebi olan Hakk’ın ilmi olan felsefe-i ûladır. Hakikat nereden gelirse gelsin, kabul edilmelidir. Çünkü hakikat arayıcısı için hakikatten üstün bir şey yoktur. Felsefe sanatların sanatı ve hikmetlerin hikmetidir. Felsefe insanın kendini (nefsini) bilmesidir. [Ana Hatlarıyla İslam Felsefesi, Prof. Dr. Necip Taylan, Ensar Yayınları]

Kindî’ye göre felsefenin metodu Burhan (kanıtlama), gayesi de Allah’a yaklaşmaktır. Burhan, maddenin temel suretlerinin bilinmesi ve çıkış noktasında mahiyet bilgisidir.

Kindî’nin bazı görüşleri:

• Kelâm konusunda ki görüşleri

Kelâm sahasında Mu’tezilî görüşleri benimsemiştir. İnsanın bir fiili işlemesinde sahip olduğu kudrete, o fiilden önce mi yoksa o fiille beraber mi mâlik olduğu hakkında bir eser yazmıştır. Zamanında aklın, bilginin, yegâne kaynağı olduğu hakkında ki anlayışa karşı çıkmış ve peygamberliğin gerekliliğini savunmuştur. [de Boer, İslam’da Felsefe Tarihi, s.70]

•   Allah, Âlem ve Nefs Hakkındaki Görüşleri

Kindî, çeşitli delillerle Allah’ın varlığını ispat etmeye çalışmıştır. Yaratılmış olan bir şeyin sebebinin bizzat kendisinin olamayacağından hareketle, âlemin başlangıcının olduğunu, dolayısıyla âlemin hadis ve sonlu olduğunu belirtmiştir. Bu nedenle yokluktan var olan her şeyin bir yaratıcısı vardır. O yaratıcı da Allah’tır.

Kindî, alemde oluşan tedbir ve nizamı da Allah’ın varlığını ispat etmek için delil olarak kullanmıştır. Nasıl ki insanın vücudunu idare eden fakat görünmeyen bir kuvvet varsa aleminde bir müdebbiri vardır. Kâinatta gördüğümüz bunca nizam ve kanunlar hakîm bir Allah’ın varlığının delillerindendir.

• Akıl Nazariyesi

Kindî’ye göre maddi sureti, akıl külliyi cinsi, nev’i yani aklî suretleri kavrar. Mahsûs alemde olanlar hisle, mâkûl alemde olanlar da akılla kavranır. Bu görüşü Kindî’den sonraki filozoflarda daha kapsamlı bir şekilde ele alınmıştır. Bu konu İslam Felsefesinde karakteristik bir konu olarak devam etmiştir.

Kindî aklı dört kısma ayırmıştır:

1.  Var olan her şeyin aslı ve sebebi, daima fail olan akıl. Bu Allah veya el-Aklu’l-Evvel’dir.

2.  İnsan nefsinde kuvve halinde var olan akıl.

3. Yine insan nefsinde meleke halinde bilfiil mevcut olan akıl.

4. Nefsin kendisiyle dışta işlediğini yaptığı fiil halindeki akıl. Bu son akıl Kindî’ye göre insanın fiileridir. Akl’ın kuvve’den fiile geçişi, ilk sebebe bağlıdır. Böylece asıl akıl, Allah’tan telâkki edilir. Bu sebeple de ona el-Aklu’l-Müstefad denir. [H. Ziya Ülken, İslam Felsefesi Tarihi, 2, 97-98.]

Kindi'nin İslam Felsefesine Etkisi

Kindi, İslam felsefesinin gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Kindi'nin çalışmaları, sonraki dönemlerde yaşamış İslam filozofları tarafından benimsenmiş ve geliştirilmiştir.

Kindi'nin felsefesinin etkisi, özellikle 9. ve 10. yüzyıllarda yaşamış İslam filozofları üzerinde görülmüştür. Bu filozoflar, Kindi'nin felsefesini kendi görüşleri ile harmanlayarak yeni felsefî sistemler geliştirmişlerdir.

Kindi'nin felsefesinin etkisi, İslam dünyasının sınırlarını da aşarak Batı felsefesine de ulaşmıştır. Kindi'nin çalışmaları, özellikle Rönesans döneminde Avrupa'da tanınmış ve incelenmiştir.

Kindi, İslam felsefesinin öncülerinden biri olarak kabul edilen önemli bir filozoftur. Kindi'nin çalışmaları, İslam felsefesinin gelişimine önemli katkılarda bulunmuştur.

Kindi'nin eserleri, İslam dünyasında ve Batı dünyasında yüzyıllar boyunca okunmuş ve tartışılmıştır. Bu eserler, İslam felsefesinin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır.

Eserleri:

• Risale fil Akl Manaslk
• Risale fi Mahiyyetin Nevmi ver hayali beser.
• Risale fil Cevahiril Hamse.
• Risale fil illetis Selci vel Berdi vel Berki ves Savaiki ver Radi vez Zemherir.
• Risale fiş Şubat.
• Risale fi Vel Elel Hesana İhtiyaratil Eyyam.
• De İntellecto Secondum Aristoteles et Platonem.
• Risale fi İhtilafil Manazır.
• Fi Marifeti Kuval Edviyetil Murekkebe.
• Risale fi'l-İlleti'i-Levni'l-Lazeverdi
• Risale fi´l-hile li-def´i´l-ahzan.
• Risaletü Eflatun ila Furfuriyus fi hakikati nefyi´l-hem.